در مدارس

در ازمنه‏ي سابقه در دارالعباده‏ي يزد زياده از چهارصد مدرسه و بقعه‏ي شريفه‏ي معموره مي‏بوده که هر يک از آنها موقوفات کلي و جزئي مي‏داشته و نظر بانقلاب روزگار کل آن ابنيه ويران گشت و تمامي موقوفات بضبط خالصه‏ي ديوان در آمده مگر يک مدرسه شفيعيه که آلان داير است و چند مدرسه‏ي جديده بدين تمصيل.
واقعه در خارج حصار بلده بمقام محاذي قيصريه که از ابنيه‏ي خلد آشيان محمد تقي‏خان است. در عهد دولت سلاطين زنديه بنا نهاده، هم در آن اوان باتمام رسانيده، فرشهاي زيلو جهت مدارس و حجرات آن بافته و گسترانيده و در دهليز آن دو مدرس قرار داده و در منتهاي آن مدرسي وسيع ساخته و موقوفات بسيار بر آن قرار داده و توليت آنرا چنانچه در وقفنامچه ثبت شده بطايفه‏ي بخصوص از اولاد و احفاد خود مفوض داشته.
موقوفات:
دکاکين قيصريه بيست و شش باب، مداخل ان يکصد و پنچاه تومانست.
ضرابخانه يکباب، مداخل آن هفتاد و پنج تومانست.
دکان خبازي جنب منار ميدان يکباب، مداخل آن دوازده تومانست.
ميا گرد فلامرز حومه يکصد و سي جره، منافع آن يکصد و سي تومانست.
مياه مرياباد حومه با اراضي تابعه يکصد و سي جره منافع آن هشتاد و هشت تومان [و] پنجهزار دينار است.
مياه ابر [و] مبارکه‏ي حومه شصت و پنج جره، منافع آن بيست و شش تومانست. شمس آباد ميبد يکصد و نود جره، منافع آن شصت و سه تومان و نه هزاردينار است.
مياه جديده حومه يکصد و سي جره، منافع آن شصت تومان و يکهزار و دويست و پنجاه دينار است.
مزرعه‏ي خيارق رستاق يک روز شبان، منافع ندارد.
قنوة طهره نصف، باير است.
مصارف - بعد از وضع وجوه ديواني و تعميرات ضروريه‏ي املاک و رقبات و حق التوليه صرف خرابي مدرسه و وظيفه‏ي مدرسهاي سه‏گانه و طلاب مدرسه و دو سفره بدهند يکي در روز عيد سعيد غدير و ديگري در ماه محرم و صفر و صرف روشنائي و خادم و مؤذن و قراءت کلام الله مجيد در ماه مبارک رمضان بجهت واقف.
مدرسه‏ي متصله بمدرسه‏ي خانيه
اسم مدرسه در اصل سفيد است.از ابنيه خلد آشيان علي نقي‏خان، چنانچه في الجمله بناي آنرا مرحوم محمد تقي‏خان گذارده علي نقي‏خان باينصورت که هست تمام نمودند. توليت آنرا اولا بعاليجناب مرحمت اياب آقاي ميرزا عليرضا و بعد باولاد ايشان نسلا بعد نسل مفوض داشتند.
موقوفات:
هفت سهم از نه سهم چهار دکان واقعه در ميدان خواجه.
ايضا دکاکين چهارباب، مداخل آن چهل و پنج تومان و يکهزار و هشتصد دينار است.
مياه يعقوبي ده جره، منافع آن شش تومان و پنجهزار دينار است.
مياه مورياباد بيست و نه جره، مداخل آن بيست و يکتومان و هفت هزار و پانصد دينار است.
مياه جديد سي و دو جره، مداخل آن دو تومان و دو هزار و هفتصد و پنجاه دينار است.
مزرعه‏ي خيارق دو روز شبان، منافع ندارد.
قنوة طهره نصف، و باير است.
بازار کفاشي خلف ميدان خواجه، نيز باير است.
مصارف - بعد از وضع وجوه ديواني و تعمير املاک و رقبات و اخراج حق التوليه صرف تعزيه‏داري حضرت سيد الشهداء عليه السلام در دهه‏ي اول ماه محرم در مدرسه‏ي مزبوره و مابقي صرف مدرس و طلبه است.
از ابنيه قديمه‏ي دارالعباده واقعه در ميدان خواجه، ميرزا محمدشفيع حاکم سابق يزد و در عهد دولت پادشاهان صفويه بنا نهاده. متولي آن حسب الارث شخصي غير معروف ز اهل کرمانست دراين اوان ميرزا هدايت الله يزدي بعنوان اجاره اسيتجار رتق و فتق موقوفات مدرسه مذکوره مينمايند. موقوفات:
مياه اشکذر پنجاه و سه جره.
اراضي اشکذر سي و دو قفيز.
مياه رکن‏آباد اشکذر سي و هشت جره.
اراضي آن چهار قفيز.
مياه اشکذر که در اله‏آباد شرب ميشود پنجاه و سه جره.
مياه ابر [و] مبارکه شصت و پنج جره.
دکاکين حوالي مدرسه‏ي مذکوره دوازده باب.
مياه وري تفت سي و يک جره.
مياه جديده جهت شرب مدرسه هفت جره.
دو سهم از نه سهم چهار باب دکاکين ميدان خواجه.
دو سهم ازنه سهم کل اراضي ميدان خواجه.
مصارف - بعد از تعمير رقبات و ماليات دو عشر حق التوليه مابقي صرف تعمير مدرسه و وظيفه‏ي مدرس و طلبه وخادم است.
که اولا به مدرسه‏ي قادريه اشتهار داشته، پس از آنکه بکلي خراب شده بود علامه‏ي عقدائي آخوند ملااسمعيل تعمير کرده و در سنه‏ي هزار و دويست و هيجده از بابت ثلث مالي حاجي محمدهادي تاجر اصفهاني باهتمام آقا محسن وصي شرعي او باتمام رسيد و هم موقوفات مدرسه‏ي مزبوره از ثلث و مال آن مرحوم قرار يافت.
موقوفات:
مياه اهرستان سي جره.
طاحونه‏ي اشکذر يک سهم از جمله‏ي بيست سهم.
مزرعه‏ي آقا محسن در قريه‏ي هدش.
ثلث مزرعه‏ي نجف آباد توابع نصرآباد پيشکوه يک طاق.
مداخل مجموع سي و هفت تومان و دو هزار و پانصد دينار است.
مصارف - بعد از تعمير املاک و ماليات ديواني و اخراج حق التوليه صرف آباداني مدرسه و وظيفه‏ي مدرس و طلبه است.
واقعه در اصل بلده بمقام چهار سوق بازار شاه شهره، از ابنيه‏ي جديده. در عهد سلطنت خاقان مغفور فتحعلي شاه قاجار نواب محمد ولي ميرزا درسنه‏ي هزارو دويست و چهل از آجر و گچ بنانهاده بانجام رسانيد [و] فرشهاي زيلوي جهت کل حجرات و مسجد تمام فرموده و بقدر دويست جلد کتاب در هر علم وقف بر مدرسه‏ي مزبوره فرموده، اما موقوفاتي معتد به قرار نفرموده. ميرزا محمد صدر و اولاد ايشان را متولي مدرسه و موقوفات في الجمله فرمودند.
موقوفات:
دو روز شبان از شانزده روز شبان از قنوة حسن‏آباد مهريجرد مگر بيست جره‏ي آن که فتح‏آباد مشرب آنست، منافع آن دويست و بيست تومان است.
مزرعه‏ي حسن آباد من توابع قريه‏ي شير بالتمام، بعد از وضع ديواني اضافه ندارد.
خانه و ديوانخانه و اصطبل که از بناهاي علي نقي خانست و ابتياع فرموده‏اند بالتمام، مال الاجاره از قراريست که سرکار شوکت مدار صاحب اقتدار آجودان باشي از حاکم شرع اجاره فرموده‏اند يکصد و پنجاه تومانست.
مصارف - بعد از وضع وجوه ديواني و حق التوليه از قرار معين در وقفنامه صرف تعمير و حق التدريس و طلبه است.
مدرسه‏ي قديمه‏ي بائره
که از نو عاليجناب حاجي محمدطاهر احداث نموده، بمقام محله‏ي ابوالمعالي خارج حصار بلده از ابنيه‏ي جديده، توليت آن الحال با باني است.
موقوفات آن:
مزرعه‏ي نجف‏آباد من توابع نصرآباد پيشکوه دو روز شبان.
لرد به مقام بازار ابوالمعالي بالتمام.
کاروانسرا بمقام بازار ابوالمعالي دو ثلث.
مداخل و مصارف در وقفنامه معين است.
واقعه در ميدان خواجه متولي و واقف و وقفنامه و مصارف معين نيست.
مداخل اجاره‏ي مستراح آنست.
الف